یکی از مباحث جنجال برانگیز در مبحث فرشتگان این است که آیا ابلیس ملک بوده است یا جن، که خود را در زمره ملائکه قرار داده بود؟

اکثر متکلمین خصوصا معتزله و جمع کثیری از امامیه معتقدند ابلیس به چند دلیل از جنس فرشتگان نبود، بلکه از طایفه جن بود:

1) ابلیس دارای اولاد و ذریه است و فرشتگان فرزند ندارند؛ زیرا خداوند می فرماید: آیا ابلیس و فرزندانش را به جای من دوستان خود می گیرد، حال آن که دشمنان شمایند؟

و فرشتگان فرزند ندارند چون فرزند از نر و ماده به وجود می آید، و فرشتگان مؤنث و مذکر ندارند؛زیرا خداوند می فرماید: و فرشتگان را که بندگان خدای رحمانند زن پنداشتند، مگر موقع خلقتشان حضور داشتند؟

2) فرشتگان معصومند - چنان که گذشت؛در حالی که ابلیس چنین نیست، لذا لازم است که از جنس فرشتگان نباشند.

3) ابلیس از آتش آفریده شده و بنا به فرموده خداوند که از او حکایت می کند: مرا از آتش آفریده ای  اما فرشتگان از نور آفریده شده اند، چنان که زهری از عروه، از رسول خدا (ص) روایت نموده که، فرشتگان از نور آفریده شده اند.

4) فرشتگان رسولان الهی اند: و فرشتگان را فرستادگان قرار داد  و رسولان الهی معصوم از خطا هستند و چون ابلیس چنین نبود، پس از فرشتگان نیست.

5) ابلیس از جن بود؛ چون خداوند می فرماید: همه فرشتگان سجده کردند مگر ابلیس، که از جن بوده است.
گروهی از متکلمان و بسیاری از فقها به فرشته بودن ابلیس معتقدند و شیخ طوسی (ره) در تفسیر تبیان بر همین عقیده است. اینان دو گونه دلیل آورده اند:

- خداوند در آیه فسجدوا الا ابلیس ...  ابلیس را از فرشتگان استثنا نموده است و همین استثنا می فهماند که ابلیس از فرشتگان است؛زیرا استثنا ظهور در اتصال دارد نه انقطاع و انفصال.

در جواب گفته اند: در این آیه قرینه وجود دارد که استثنا منقطع است نه متصل تا لازمه اش این باشد که ابلیس از گروه و جنس فرشتگان است، چنان که در آیه تصریح شده که ابلیس از جنیان است.

- اگر ابلیس از فرشتگان نبود، فرموده خداوند: اسجدوا لآدم شامل او نمی شد و اگر او مشمول این امر نمی گشت، غیر ممکن بود خودداری او از فرمان سجده، سرکشی و عصیان به حساب آید و همین، دلیل است که ابلیس از جنس ملائکه بود.

از این مورد جواب داده اند که: ابلیس در این امر از باب غلبه داخل بود؛زیرا ابلیس با ملائکه هم نشینی داشت و ظاهر امر شامل او نیز شده است، اما این دلیل نمی شود که او از جنس ملائکه باشد

 همان طور که منافقان در خطاب یا ایها الذین آمنوا داخل اند با آن که اینان - در واقع - ایمان ندارند و و یا در اصول فقه مطرح است: خطابی که برای مردان است، زنان را فرا نمی گیرد ونیز عکس آن با آن که هم نشینی این دو گروه بسیار و جامعه از دو موجود تشکیل شده است.

شاید بتوان گفت چون فرشتگان مقامشان بالاتر از ابلیس بود وقتی خطاب شدند که به آدم سجده کنید، فروتنی و سجده کردند، اما ابلیس - که مقامش پایین تر بود - وقتی متوجه شد که او هم باید سجده کند، برای ابراز خودنمایی و غرور، خود را در گروه امر شدگان به سجده در آورد و از سر نافرمانی سجده نکرد.

با مطالب گذشته، روشن شد که ابلیس فرشته نبود، بلکه از جنیان بود که خود را در گروه و زمره ملائکه الهی در آورد.

منبع : سایت غدیر